PRATHAMAS SARGAH
ARAN LAN WAWIDANGAN BANJAR ADAT
Pawos 1
(1)
Banjar
puniki mawasta Banjar Adat Delod Pempatan, magenah ring wewidangan Desa Adat
Lukluk, Kelurahan Lukluk, Kecamatan Mengwi, Kabupaten Badung, Provinsi Bali.
(2)
Jebar
kakuwub wawidangannya mawates nyatur :
ha. Sisi
kaja :
Banjar Batur Sari (margi ke Pura Dalem,lan Pekarangan druwen Putu
Widana)
na. Sisi
kangin : Tukad
Elang
ca. Sisi
kelod : Jalan
ke Pertama Anyar lan ke Kerebog Langit.
Da. Sisi
kauh : Yeh
Poh
(3)
Kakuwub
….
DWITTYAS SARGAH
PAMIKUKUH LAN PATITIS
Pawos 2
(1)
Banjar
Adat Delod Pempatan ngamanggehang pamikukuh utawi dasar :
ha. Pancasila
na. Undang-Undang Dasar 1945
ca. Tri Hita Karana Sada cara Agama Hindu
ra. Awig-awig Desa Adat Lukluk.
(2)
Pinaka
Patitis utawi Tetujon Banjar Adat Delod Pempatan luwir ipun :
ha. Ngukuhang ngerajegang Agama Hindu,
Adat, Sima tur Tata susila manut dresta pekraman.
na. Ngulati kerahajengan miwah kesukertan
warga banjar adat sinamian sekala lan niskala.
ca. Tulung tinulung (saluhung-luhung sebayantaka,
paras – paros, pasar-pana-ya) miwah ngeraketang pasemeton utamin ipun warga
banjar adat sinamian, rauhing warga Desa Adat Lukluk.
da. Ngalaksanayang sahananing pemutus Desa
Adat Lukluk.
TRITIYAS SARGAH
SUKERTA TATA PEKRAMAN
Palet I
INDIK KRAMA
Pawos 3
(1)
Sane
sinanggeh Krama Banjar Adat, inggih punika :
Sane magame
Hindu tumaning dados Kepala Kulawarga lan sampun tedun mekrama Banjar Adat.
(2)
Sane
Kabawos Warga Banjar Adat, inggih punika :
Sahananing
anggota kulawarga saking krama Banjar Adat turmaning megama Hindu, sane munggah
cacah jiwane ring Banjar Adat.
(3)
Sejabaning
punika kesinanggehang Krama Tamiyu.
Pawos 4
Krama Banjar Adat, mawiwit
saking:
(1)
Warga
ngarep minakadi :
ha. Warge sane witnyane saking turun
tumurun nyungkemin Pekraman Banjar Adat.
na. Warga witnyane saking tios Desa wiadin
Banjar Adat sane ngawa Karang paumahan ring wewidangan Banjar Adat Delod
Pempatan.
(2)
Warga
Tamiu, minakadi :
Warga sane
saking tios Desa numpang ring krama wiadin warga Banjar Adat gumanti wantah ngerereh
pengupa jiwa.
Pawos 5
Ritatkala ngayahin Banjar
Adat Krama Kepah dados Krama Lanang lan Istri.
Pawos 6
SULUR LAN TATA TEDUN MEKRAMA
(1) Warga
Banjar Adat Delod Pempatan sane sampun merabian, suwennyane tigang sasih
kepatutan tedun mekrama Banjar Adat,
tur mapakeling ring Pelinggih Banjar
Delop Pempatan.
(2) Warga
saking tios Desa sane ngawa karang paumahan megenah ring wewidangan banjar Adat
Delod Pempatan langkungan ring tigang sasih tur sampun merabian mepikayun tedun
mebanjar adat manut perarem.
Pawos 7
INDIK SWADHARMAN KRAMA
(1)
Sinamian
Krama Banjar Adat patut ngayah ke Banjar Adat, Sajawanin sane:
ha. Ubuh ketinggalan yayah-rena yening
sampun merabian kepatutan tedun mekrama Banjar.
na. Balu ngemban putra, sekantun putrannyane
alit tur in kantun masekolah, keni ayah balu kewanten. Nanging yening
putrannyane sampun mekarya utawi
merabian patut warga punika keni ayahan lanang wiadin istri.
ca. Balu ngelisting ngawa karang, yening nenten
kantun meresidayang ngayah sejeroning enem sasih kepatutan mesadok ring prajuru
nanguni indik kawentenan ipun.
ra. Krama kedadosan numbas ayah manut perarem.
(2)
Kepatut
ngayah ke Banjar Adat seantukan :
ha. Balu istri mederebe ipen lanang sampun
meyusa pitulas warsa duaning merabian turin nenten masekolah, ipennyane punika
sane patut ngayahin Krama Banjar adat lanang nyantos maderuwe rabi.
na. Balu lanang maderebe sameton istri sampun
manyuse pitulas warsa turin nenten masekolah, semetonnyne punika kepatutan
ngayahin Krama Banjar Adat Istri.
(3)
Tinut
ring suaran Kulkul.
(4)
Tinut
ring Awig-Awig Banjar Adat.
(5)
Tinut
ring Pararem Banjar Adat.
(6)
Tinut
ring pituduh Prajuru sane nenten lempas, ring Awig-Awig miwah pararem.
(7) Krama
banjar Adat patut nawur papeson minakadi urunan-urunan miwah saluwiring aci-aci
upakara ring Banjar Adat manur pararem.
(8) Rikalaning
Krama Banjar Adat nedunin peparuman, karya Adat utawi Agama, Krama miwah Warga
Banjar Adat Kepatutang melaksana wiadin mepengangge nganutin adat tata cara.
(9) Patut
mesadok ring prajuru, rikala wenten Krama wiadin Warga sane : Seda, Ngemijilang
Putera, majemukn, nerima tamu bhaya pati, bhaya artha, bhaya geni,
kepelegandang, dura-cara ring agama, mulih ngambul, mulih dahe.
(10)
Saluwiring
pekarwan Banjar Adat patut kelaktanayang
sebecik-beciknyane jantos puput.
(11) Rikala
wenten Krama Banjar Adat nunas pengampura, seantukan pekaryan wiadin
keiwangannyane turin sampun keterima becik antuk Krama Banjar Adat, nenten
patut malih ke umikin.
(12)
Patut
melaksana miwah metata-cara saling asah, asih, asuh, ring Pasemetonan Banjar
Adat utaminipun, pingkalih ring semeton tios Banjar Adat rawuhing Desa.
(13)
Krama
Banjar Adat kepatut nyarengin maseserep, rikalaning wenten Pasemetonan Banjar
Adat sane :
Ical tan janten
tetujon miwah pengungsinnyane, kenten taler wenten sane ketiben Baya, sesampune
wenten pasadok ring Prajuru masengker laminnyaepitung rahina.
Pawos 8
INDIK SWADARMANING KRAMA
(1)
Sinalih
tunggal krama Banjar Adat sinalih tunggil dados nunas pitulung ring Krama
banjar Adat Ritatkala:
ha. Ngemargiang Panca Yadnya
na. Ketiben Panca Bhaya inggih punika: Geni
Bhaya, Jiwa Bhaya, Artha Bhaya, Br. Bhaya, Duracara ring Agama.
(2)
Dados
ngemedalang pikayun ring sejeroning paruman.
(3)
Wenang pilih lan kapilih dados Prajuru nginutin
Awig-Awig puniki.
(4)
Rikala
mederebe kepatian wenang polih patis miwah gebagan saking Pekraman Banjar Adat
manu perarem.
(5)
Krama
Banjar Adat wenang mepuangkid rikala :
ha. Maderuwe karya Panca Yadnya
na. Sungkan, metepetin anak sungkan, sedek ring melelunganan,
kundangan miwah majenukan, sapunika taler Krama Banjar istri rikala nyusonin
anak alit sejeroning akambuhan (colong) sang bobotannya sampun mayusa 7,5
sasih.
(6)
Krama
Banjar Adat sane kemanggehang dados Pemangku Pura Kahyangan Desa ring Desa Adat
Lukluk lan Pecalang, Hansip, wenang
ngemolkhan luput ayah-ayahan ring Banjar Adat.
Pawos 9
INDIK WUSAN MEKRAMA
(1)
Yening
Krama punika seda tur nenten wenten pewarisnyane
(2)
Sangkaning
pinunasnyane pereragan, tur sampun keterima becik ring paruman Krama Banjar
Adat.
(3)
Kanorayang
antuk Krama Banjar Adat, nganutin sulur tata kadi ring sor puniki:
ha. Krama sane laksanannyane lempas ring
Awig-Awig miwah Pararem santukan sampun mewanti-wanti polih pekeling saking
Prajuru Banjar Adat, tur pinunas pengampurannyane nenten taler keterima antuk
Krama Banjar Adat.
na. Ngenorayang puniki ke-ambil sejeroning
peparuman Krama Banjar Adat, sesampun polih pamutus ring Krama Banjar Adat tur ngelanturin mesadok
ring Prajuru Desa Adat.
(4)
Krama
Banjar Adat sane wusan mekrama Banjar Adat tan patut polih peduman
punapa-punapi saking Banjar Adat.
Palet 2
INDIK PRAJURU
Pawos 10
1.
Banjar
Adat puniki kaenter antuk Prajuru sane mewasta Kelihn Banjar Adat.
2.
Kelihan
Banjar Adat Kesanggra antuk:
ha. Patengen utawi Bendahara sane ngaryanin
wiadin nureksain paindikan ilikita jinah padruwen Banjar Adat, tur nyarengin
pekaryan sane kapidabdab wiadin keenterang antuk kelihan Banjar Adat.
na. Kelian Tempek pinaka juru arah
miwah nerima pesadok krama lan ngelanturang ring Prajuru Adat.
3.
Kelihan
Banjar Adat kesarengin antuk Kelian Dinas utawi Kepala Lingkungan.
Pawos 11
INDIK NGADEGANG PRAJURU ADAT
1.
Prajuru
Banjar Adat, Kepilih wiadin kewusan manut perarem.
2.
Prajuru
Banjar Adat inucap laminnyane ngewangku swadharmannyane tigas warsa.
3. Sesampune
tigang warsa, prajuru inucap patut ngaturang swadharma miwah wewenangnyane ring
paruman Krama Banjar Adat.
4. Yening
prajuru inucap sampun ngewangku swadharmannyane ping kalih nenten dados kepilih malih.
5.
Sane
kadadosan Prajuru inggih punika :
ha. Krama Banjar Adat sane mewiwit saking warga
ngarep.
na. Cacep ring Sastra.
ca. Uning ring Sima miwah Dresta.
ra. Mayuse
paling kidik sasur warsa turin sampun merabian.
ka. Melaksana becik turin nenten lempas
ring Undang-Undang miwah peraturan Negara Republik Indonesia.
da. Nenten ngewangku jabatan ring pengurus
Desa Adat turin ring Khayangan Desa.
Pawos 12
INDIK TATA CARA NGADEGANG PRAJURU BANJAR ADAT
Tata titi ngadegang prajuru
Banjar Adat inggih punika:
1.
Tigang
sasih sederenge swadharman kelihan lan Petengen Banjar Adat punika puput, Prajuru kepatut nyudi Krama Banjar Adat
keadosan panitia pemilihan tur keraremin antuk Krama Banjar Adat.
2.
Pemilihan
kelihan lan petengen Banjar Adat wawu dados kelaksanayang yening paruman Krama
Banjar Adat ketedunang antuk sekirang kirangnyane 2/3 jumlah Krama Banjar Adat sinamian.
Pawos 13
INDIK SWADHARMAN PRAJURU
1.
Midabdabin
indik Adat miwah Agama.
2.
Nyarengin
Ngemiletin Lingkungan midabdaban intik Kepemerintahan.
3.
Mitetes
Tamiyu sane wenten jumenek ring sawengkon Banjar Adat.
4. Nyaksinin
pemuput indik bebawosan paindikan Adat manut kawentenan ipun ring Awig-Awig
Banjar Adat lan Awig-awig Desa Adat Lukluk.
5. Nerima
piuning saking Krama Banjar Adat, indik : seda, ngemijilang putra, majenukan,
nerima tamiyu, bhaya pati, Bhaya artha, bhaya geni, er bhaya, kepelegendang,
duracara ring Agama, mulih ngambul, mulih dahe, miwah ngutsahayang mangda
paindikan punika sida kepuputan.
6. Mitunggilin
pikayun sajeroning nabnab napi luwire ring Banjar Adat, ngulati kasukertan
krama banjar Adat sinamian.
7. Mitetes
rikala wenten warga Banjar Adat sane sampun merabian rawuh budal turin jenek
sane ketah, kewastanin ngambul, tur ngutsahayang mangda warga punika mewali
paras-paros merabian.
8.
Mekarya
ilikita, luwirnyane indik:
Pararem, cacah
jiwa, druwen banjar, karya adat, sane kerajegan antuk Krama Banjar Adat nyantos
pamuputnyane, jinah tur kedendan miwah sane lian-lian sane keanggehang sarat.
9.
Wenang
ngewakilin Banjar Adat metemuang bawos ring sapa sira ugi.
10.
Nyudi
sinalih tunggil Krama Wiadin Warga Banjar Adat pacang ngelaksanayang pekaryan
sane kebuatan antuk Banjar Adat.
11.
Micayang
petias karya wing ring sinalih tunggil Krama Banjar Adat, minakadi pikolih
manut ring swadharmannyane.
12. Rikala
wenten kebuatan Krama Banjar Adat, Prajuru dados micayang nyeleng wiadin
nganggen druwen Banjar Adat minakadi genah
Bale banjar, prabot-prabot tur sesampune mangda kesiaran ring paruman
Krama Banjar Adat.
13. Yening
wenten warga tios Banjar Adat sane mekayunan nyelang wiadin nganggen padruwen
banjar Adat, prajuru wenang micayang
padruwen banjar Adat manut perarem.
Pawos 14
INDIK PANGENTOSAN PRAJURU BANJAR ADAT
Prajuru Banjar Adat
kegentosan ngewengku swadharmannyane,
riantukan:
1.
Seda
2. Saking
pinunasnyane pereragan, turin sampun kepatutang antuk Paruman Krama Banjar
Adat.
3.
Sungkan
tur nenten meresidayang malih ngemargiang swadharmannyane.
4. Saking
pararem Krama Banjar Adat, seantukan kecihnayang lempas saking swadharmannyane.
5.
Puput
ngemangku swadharmannyane.
Pawos 16
INDIK OLIH-OLIHAN
PANGELING-ELING PRAJURU
1.
Olih-olihan,
Pikolih wiadin Pangeling –eling Prajuru inggih punika:
ha. Luput sehananing peson-peson.
na. Cenengan sahananing peduman Banjar Adat
ca. Dana dharma manut pararem.
ra.
Yening Prajuru inucap nyantos tiga caka warsa ngewangku
swadharmannyane pinih becik, kepatutan Krama Banjar Adat micayang
pengeling-eling minakadi pikolih ring swadharmannyane, ageng alit ipun nganutin
pararem.
ka.
Olih-olihan tiosan manut pararem.
2.
Olih-olihan
penyanggra Prajuru inggih punika:
ha. Dana Dharma manut pararem
na. Olih-olihan tiosan manut perarem.
Palet 3
INDIK KELIHAN DINAS UTAWI KEPALA LINGKUNGAN
Pawos 17
1.
Tata
cara pemilihan calon kepala lingkungan inucap kemargiang sekadi calon Kelihan banjar Adat.
2.
Kepala
lingkungan keadegang tur kegentosang olih pemerintah, krama banjar Adat wantah
memilih calon Kelihan Dinas kemanten.
3.
Indik
swadharman miwah wewenang kelihan dinas
selantur ipun keenter olih Pemerintah.
Palet 4
INDIK SESEPUH WIADIN UPA DESA SABHA
Pawos 18
1.
Mangda
becik pidabdabe ring Banjar Adat, Prajuru adat keabeh antuk :
ha. Sesepuh banjar adat inggih punika
sahananing Prajuru Banjar Adat sane sampun wusan sangkaning rahajeng, sane wenang micayang piteket miwah
pangeling-eling sewosan marep ring Prajuru Banjar Adat. ]
na. Upadesa sabha inggih punika genah
prajuru Banjar Adat jagi nunas tetimbangan.
2.
Anggota
Upadesa Sabha katah 11 (solas) diri, sane kepilih antuk:
ha. 5 (lima) Diri kapilih antuk Prajuru Banjar Adat.
na. 6 (enem)Diri kapilih antuk
Krama Banjar Adat.
3.
Anggota
Upadesa sabha puniki menggeh sajeroning tigang çaka warsa.
Palet 5
INDIK SEKAA
Pawos 19
1. Mangda
tetujon Banjar Adat digelis kepangguh, ring Banjar Adat Kedadosan Kekaryanin
Sekaa-sekaa, minakadi Seka Teruna miwah Sekaa Gong turin Sekaa tiosan sane
keanggehang sarat.
2. Sekaa-sekaa
punika maka pahan saking banjar Adat, lan dados ngardi Awig-awig, sakewanten
patut ngangge imba ring Awig-awig Banjar Adat.
3.
Daging
Awig-awig Sekaa tan kengin tungkas ring Awig-Awig banjar Adat.
Palet 6
INDIK ARAHAN
Pawos 20
1.
Mangda
becik Prajuru mapidabdab miwah ngenterang sakeluirin karya sane kemargiang ring
Banjar Adat, manut perarem.
ha. Arahan Regu Senin
na. Arahan Regu Selasa
ca. Arahan Regu Rabu
ra. Arahan Regu Kamis
ka. Arahan Regu Jumat
da. Arahan Regu Sabtu
ta. Arahan Regu Minggu
2.
Arahan
punika kemanggala antuk kesinoman minakadi
penyanggra Kelihan Banjar Adat.
Palet 7
INDIK PARUMAN
Pawos 21
1. Paruman
ring Banjar Adat Delod pempatan wenten kalih soroh inggih punika, Paruman Krama
Banjar Adat Upadesa Saba, Paruman
Sekaa.
2. Paruman
Krama Banjar Adat kewentenang asasih apisan, kala rahina “ANGGARKASIH” indik
dawuhnyane kesukserah ring Prajuru. Paruman taler kewentenang padgatakala.
3.
Rikala
Pesamuan utawi paruman, patut nganutin tata sulur sekadi ring sor puniki:
ha. Sesampune Prajuru Banjar Adat
nyuarayang kulkul punika kalih tabuh, Krama Banjar Adat sejawanin sane
mepuangkid patut sampun pada napak ring genah paruman.
na. Prajuru miwah Krama Banjar Adat
ngawitin antuk Tri Gayatri Mantram (Tri Sandhya).
ca. Prajuru ngawitan bebawosan manut ring
acara paruman.
ra. Prajuru ngewacakin /nyacah Krama
banjar Adat tur sampun rauh lintang ring aparo.
ka. Krama banjar Adat soang-soang, dados
ngemedalang pikayun wiadin tetimbang
sane manut ring tata titi paruman.
da. Sehananin pikayun sane kemedalang
antuk silih sinunggil Krama Banjar Adat nenten dados kesawurin antuk krama
tiosan saderenge prajuru ngedihin tetimbangannyane.
ta. Pikayun miwah tetimbang patut keterima
nyin antuk Prajuru tur kebawosang ring Penyanggra Prajuru sinamian, sapunika
taler kepicayang ring krama sane parum mangde paindikan punika katetimbang sane
becik.
sa. Sesampune asing-asing paindikin
kacumponin antuk Krama Banjar Adat sareng Prajuru, wawu raris keambil
pamutus sane kedadosang Pararem Banjar Adat.
wa. Rikala Paruman punika wenten paindikan sane nenten maresidayang
kaambil pemutusnyane, patut indik puniki kebawosang antuk Prajuru ring parumanj
Upadesa Sabha.
la. Tetimbang saking Upadesa Sabha ring
rahina pruman ungkuran, wawu kesiaran ring Krama antuk Prajuru.
ma. Pemutus kebawosan ring Paruman Banjar
Adat sane peresida keunggahang dados Awig-Awig lan Pararem, yening sampun
kacumponin olih Krama Banjar adat sinamian sane ngemiletin paruman.
4.
Paruman
upadesa saba, padgata kala.
5.
Paruman
Sekaa selantur ipun keatur antuk asing-asing sekaa.
Palet 8
INDIK KULKUL
Pawos 22
1. Kulkul
ring sajeroning Banjar Adat Delod Pempatan wenten tigang soroh, inggih punika
Kulkul Banjar Adat, Kulkul Sekaa Teruna, lan Kulkul Sekaa Gong.
2.
Tengeran
suaran Kulkul Banjar Adat, sekadi ring sor puniki:
ha. Suara ping Pisan, cihna wenten warga sane ngemijilang putra/rare.
na. Suara ping kalih banban, cihna Krama
wiadin Warga banjar adat dahe merangkat wiadin kejuang tios desa.
ca. Suara ping tiga banban, cihna Krama
wiadin warga Banjar Adat wenten sane seda.
ra. Suara banban ngelawur, Cihna wenten
bulan kepangan.
ka. Suara bulus tigang tulud, cihna wenten
jiwa bhaya.
da. Suara bulus kalih tulud, cihna
wenten Artha bhaya, kepelegandang miwah dura cara ring Agama.
ta. Suara bulus ngelantur, cihna wenten
geni bhaya, Erbhaya, teteh abing.
Sa. Suara ngamping, cihna wenten linuh.
3.
Sane
patut nyuarayang kulkul Banjar Adat wantah Prajuru Banjar Adat wiadin silih
sinunggil krama Banjar Adat sane kepituduh antuk Prajuru, sejawaning rikala
wenten bhaya nadak, sane ketah kewastanin Panca Bhaya.
4.
Prade
wenten Krama wiadin warga banjar adat silih sinunggil sane nepak kulkul Banjar
Adat, Kulkul sekaa-sekaa ten saking kepituduh antuk prajuru utawi nenten wenten
panca Bhaya wenang sang nepak kedenda manut perarem.
5.
Kulkul
sekaa tan wenang matehin sukat kulkul banjar Adat.
Palet 9
INDIK DRUWEN BANJAR
Pawos 23
(1)
Kewentenang
druwen banjar sami patut kecihnayang antuk ilikita pastika minekadi ring buku
pusaka.
(2) Druwen
banjar kaetangin antuk patengan tur nyabran wenten paruman banjar patut kasiarang
manut ilikita pastika.
(3) Druwen
banjar ten dados kaadol, kagadeang tur kaepah, sajawaning wenten kawigunan ipun manut patitis utawi
tatujon majalaran pararem.
(4)
Padruwen
banjar Dlod Pempatan, Lukluk luwire sekadi ring sor:
ha. Parahyangan Bhagawan penyarikan Banjar asiki
na. Bale Banjar asiki
ca. Bale Kulkul asiki
ra. Kulkul asiki
ka. Gong Kebyar abarungan
da. Margi ring sajeroning adat Banjar Dlod Pempatan papat rurung,
inggih punika :
1. Rurung taman = kebebeng
2. Rurung Panti = saking marga agung ngaleran tumbus ipun ring margi beji,ngelodan,
tumbus ipun ring Rurung Pahlawan.
tumbus ipun ring Rurung Pahlawan.
3. Rurung Pahlawan = Saking
marga agung tumbus ring Rurung Pemuwunan.
4. Rurung pemuwunan = saking
marga agung tumbus ipun ring rurung Pahlawan.
5. Rurung Tanman Indah = kebebeng.
5. Rurung Tanman Indah = kebebeng.
ta. Karang Banjar : …..
ha.
(5)
Sinalih
tunggil krama banjar jagi nganggen druwen banjar, sedurunge mangde masadok ring
Prajuru Banjar.
(6)
Riwusan
ngemargiang pekaryan inucap, mangdane keresikan
tur mewali jangkep.
(7)
Ritepengan
nganggen druwen Banjar mangda ngawenten upakara pakeling.
(8)
Siosan
ring Krama Banjar pateh sekadi ring ajeng indik prabya manut perarem.
(9)
Mangda
ngawentenang panyuksma ring Banjar rikanjekan Paruman, nyawaning ring Siwi
Banjar.
palet 10
INDIK SUKERTA PAMITEGEP
Kaping 1
KARANG LAN TEGAL
Pawos 24
(1)
Krama
Banjar pangemong karang paumahan miwah teba patut ngewatesin karang inucap
antuk tembok utawi sanistania pagehan turus mangda pekantenannya asri.
ha. Wates sisi kaler miwah kangin
patutkekaryanin tur kapiare olih sang madruwe karang inucap, sane mawasta
gegaleng keluan.
na. Wates sane majeng kemargine patut
ketembok wiadin kepagedihn, tur kapiara olih sang madruwe karang inucap.
(2) Prade
kerasayang pagehan utawi turus inucap ngelikadin, yan pada arsa penyandinge,
kengin watese ngangge pinget kewanten kesaksi olih Prajuru Banjar Adat lan Dinas.
(3) Yening
wenten sinalih tunggil krama Banjar memanah ngiid (nedunin) tur ngurung
pekarangan mangda masadok ring Prajuru Banjar tur Penyanding.
(4)
Prade
wenten karang kebebeng mangda keutsahayang wenten marginnyane.
Pawos 25
(1)
Sinalih
tunggil Krama Banjar tan kalugra :
ha. Ngalah-alah margi, tegal ayahan, karang desa
na. Ngalah-alahan
tanah tegak Kahyangan Setra lan sekancan tegak sinanggeh suci.
(2)
Prade
wenten sekadi ring ajeng, sang ngalah-alah patut ngawaliang tanah inucap saha
pamidanda manut perarem.
Pawos 26
(1)
Tan
dados ngembahang toyo mawit saking blengbeng utawi kandang bawi, pewaregan,
kamar mandi miwah sane siosan sane ngewetuang ambu kawon ka pakarangan anak
lian, ka margine, ka rurunge.
(2)
Tan
dados ngentungan leluhu saluiring ipun ka pakarangan anak lian, ka margine, ka
rurunge lan ka tukade.
(3)
Prade nenten ngerunguang sekadi inucap kedanda
manut perarem.
Kaping 2
INDIK PAPAYON
Pawos 27
(1)
Ngawit
nandur papayonan tanem tuwuh patut adepa agung (1,75 meter) ngejeroang saking
wates, prade jantos ngaliwat wates wenang kesepat gantungin.
(2)
Yening
wenten pepayonan ngukulin, semaliha mewastu mayanin kepisaga patut kewara antuk
paiguman ping ajeng prasida sang nruwenang wit ngerebah utawi notor.
(3)
Prase
sampun kewara taler tan wenten utsaha sang nruwenang wit sang rumasa ketetehan
utawi kejerihan wenang mesadok ring prajuru, tur risampun keparitatas keluarga
ngicalang wit inucap.
(4)
Sang
keni pamidanda pangaskara saha prabeya manut pararem marep ring wawangunan sang
kerubuhan luire:
ha. Sang ndruwenang wit sinanggeh mayanin, prade
pungkat ngarubuhin wawangunan krama tios.
na. Sang notor, munggul utawi ngarebahan taru tur
ngarubuhin wawangunan krama tios.
(5)
Krama
Banjar patut ngamanggehang kawerdian tanem tuwuh sane ngawinang banjare asri
tur lestari.
Kaping 3
INDIK WEWANGUNAN
Pawos 28
(1)
Sapasire
ugi Krama Banjar pacang ngewangun patut:
ha. Masadok ring prajuru, ping ajeng prade wawangunan nganinin
wates.
na. Mangda nganutin daging asta bumi miwah
gagulak asta kosala kosali, sanistane manut patitis niskala.
ca. Wawangunan tan kadadosang nyayubin
kepisaga, karurung miwah ka margi agung.
ra. Sahaning piranti sane pacang keanggen
ngewangun tan dados magenah ring rurung miwah margi agung langkung ring
arahina.
ka. Sajawaning sang magama Hindu tan
kapatutan ngewangun genah sembahyang ring wewidangan Banjar Delodpempatan,
sadurung polih uwak-uwakan saking prajuru Banjar utawi prajuru Desa, lan guru
wisesa.
(2)
Prade
wawangunan jantos ngayubin bilih-bilih tembokke ring telenging wates, risampun
keware tur kasadokang ring prajuru, wenang kedande manut pararem.
Kaping 4
WAWALUNGAN
Pawos 29
(1)
Sahaning
Krama Banjar sane miara wawalungan patut sayaga nitening wawalungannyane mekadi
: negul, nglogor mangda nenten ngerusak karang wiadin pabianan anak sios.
(2)
Prade
wenten wawalungan malumbar utawi ngerusak pakarangan lan pabeanan, risampune
kapalugnguhang utawi polih kaware,
kengin kataban salanturnia kasadokan ring prajuru.
(3)
Prade
wenten wawalungan ngeletehin genah suci risampun kaparitatas olih prajuru, sang
nerbenang, patut keni pamidanda saha ngwapakara genah suci inucap manut
pararem.
(4)
Tan
kawenang nganggonan utawi negulang wawalungan ring genah sekadi ring sor:
ha. Telajakan kayangan utawi Banjar.
na. Genah rahuhing pakarangan wewangunan desa.
ca. margi agung lan rurung.
ra. Setra lan genah druwen desa.
(5)
Prade
wenten memurug sekadi ring ajeng, patutkeni pamidanda manut perarem.
Kaping 5
BHAYA
Pawos 30
ha. Parindikan bhaya, luwire : Jiwa Bhaya,
Artha Bhaya, Toya Bhaya, Geni Bhaya, Ripu Bhaya miwah dura cara.
na. Sang manggihin sahanan panca bhaya patut nepak
kulkul manut panca bhaya, krama mapitulung manut pawos 22 ngenenin indik kulkul ring ajeng.
ca. Prade ring sawengkon Banjar Adat Dlod
Pempatan wenten Panca Bhaya, sane melaksana patut keni pamidanda manut perarem.
Pawos 31
ha. Sang manggihin kahanan artha utawi kapandung
patut ngulkul tur mapitulung marep ring sang kemalingan.
na. Pratingkahe mapailon ring dusta kebawos
ngukubin corah utawi prade wenten krama banjar manggihin maling tan nyadokang
ring Prajuru Banjar jantos jadma tiyos sane nyaduang patut kadanda manut
perarem.
ca. Yening wenten jadma ngaranjing ka pakubon utawi
pakarangan krama tiyosan rikala suwung tur tan pewangsit sang madruwe karang
kaicalan wenang jadma inucap dados kasinangguh mamaling nika kadanda manut
perarem.
ra. Mangda tan kasinanggeh manut ring ajeng
asing-asing ngaranjing ke kubon jadma tiyosan patut:
1)
Ngawentenang
wangsit antuk suara utawi makaukan,
nyantos sang madruwe karang paumahan rawuh, raris ngaranjing.
Kaping 6
PANYANGGRAN BANJAR
Pawos 32
Krama Banjar ritatkala
ngawentenang karya suka dua abot utawi dangan, patut kasanggra olih krama Banjar
manut pararem.
CATHURTAS SARGAH
SUKERTA TATA AGAMA
Palet 1
INDIK DEWA YADNYA
Pawos 40
ha. Palinggih sane wenten lan keamong Krama Banjar
Delod Pempatan punika marupa Pura Parahyangan Banjar tur sane malinggih Ratu
Begawan Penyarikan, sane magenah ring Utama Mandala Banjar.
na. Pujawali ring Pura Banjar punika kemargiang
nyabran enem sasih nemoning Tumpek Wariga.
ca. Ritatkala wenten Patirthan Ageng utawi Alit, prebeya kamedalang manut paruman
banjar.
ra. Ritatkala Pujawali ring Parahyangan Banjar,
Krama Banjar mangda sami pedek tangkil ngaturang bhakti ring Ida Bhatara,
mabusana adat sembahyang lan ngaturang Pepranian tur makta sarana pemuspan.
ka. Krama Banjar Delod Pempatan nyiwi ring
Khayangan tiga desa Adat Lukluk, antuk penyiwian punika keenter olih Prajuru
Banjar, manut perarem tur tetegenan saking Prajuru Desa, prebeya prebeya banten
/ upakara kaicen saking Desa, pengarep karya Krama Banjar.
da. Wenten minakadi malih Pelinggih sane kesengguh
DEWA ALIT puniki wantah padruwen Krama Banjar Delod Pempatan, nanging nenten
kasungsung utawi kesiwi olih Krama Banjar Delod Pempatan, sinalih tunggil Krama
Banjar wsane kayun jagi nyiwi utawi nyungsung taler kedadosang, Pelinggih DEWA
A LIT puniki nenten keaturang Tetoyan, riantukan Pelinggih Puniki marupa PITARA HYANG, nenten metunggilan sareng
Pelinggih ring Utama Mandala Banjar, nenten memada, Pelinggih DEWA ALIT,
Pelinggih Numbakrurung lan Pelinggih penanggun Desa keaturang DAPETAN.
Pawos 41
ha. Ritatklala jagi ngaturang Piodalan Ageng,
utawi piodalan Alit, ring Parhyangan Utama Mandala Banjar, patut kapuput olih
sinalih tunggil Pemangku Kahyangan
Tiga, minakadi tan polih Mangku Khayangan Tiga, kedadosang Pemangku ring
sajeroning Banjar Delod Pempatan sami.
na. Ritatkala jagi pacang ngewangun Karya Dewa
Yadnya ring parahyangan Utamaning Mandala Banjar Delod Pempatan, lan ngaturang
Piodalan Ageng rikanjekan ngeninin rahina Purnama. Utawi wenten ngelanturang
karya Dewa Yadnya. Patut kapuput olih Ida pedanda, kawantu olih Pemangku –
pemangku sami lan Krama Banjar, sane kaenter olih Prajuru Adat Banjar.
Pawos 42
ha. Prade wenten sinalih tunggil Krama Banjar
Delod Pempatan madruwe Karya Dewa
Yadnya ring sejeroning genahnyane ring sawengkon Banjar Delod Pempatan
yaning mabuat pisan dados ngaturang Karya ring semeton krama Banjar, ngenening
indik karya sane jagi katur ring Banjar, lan penyanggra manut perarem.
Pawos 43
ha. Nyabran rerahinan rahina Purnama, Krama Banjar
sami mangda rauh ngaturang Bhakti utawi muspa ring pelinggih utamaning mandala
Banjar, lan ring Pura Dalem bugbugan kaenter olih Pemangku kesarengin antuk
Prajuru Adat Banjar.
Pawos 44
ha. Rikanjekan Petirtan ring Pura Dalem
Bugbugan, indik prabeya upakara Banten lan sepuputnyane kamedalang olih
Pemangku pengamong soang-soang.
na. Anggen penyanggra Krama Peletan, ritatkala
sane polih megambel, lan mesanti, rikanjekan Petirtan utawi mekarya Dewa
Yadnya, prabeyan nyane kemedalang olih Krama Peletan sami, kaenter olih Prajuru
Peletan.
ca. Semeton – semeton penyade ring Pura Dalem
Bugbugan, mangdane mekarya Yadnya Gebogan sane magenah ring Pura, nyantos puput
Petirtan wawu dados kalungsur utawi ketunas.
ra. Wewangunan sane wenten ring Pelinggih –
pelinggih Pura Dalem Bugbugan indik prabeya upakara kamedalang olih Pemangku
Pangemong soang-soang.
ka. Wewangunan tembok penyengker sareng bale
Gong lan Bale Kulkul, indik prabeya kamedalang olih Krama peletan, ngelantur upakaranyane.
Palet 2
INDIK RESI YADNYA
Pawos 45
ha. Sane kewastanin Upacara Resi Yadnya, inggih punika
Upacara Pediksan utawi Madwijati.
na. Sapasira ugi sinalih tunggil Krama Banjar
mapikarsa Mediksa utawi Madwijati
yening mabuat kengin ngaturang Karya ring Krama Banjar utawi nedunang
Krama Banjar.
ca. Ring Panumayan Karya Pediksan kemargiang patut
ngaturang Prajuru Banjar mangda rauh manggeh saksi utama.
ra. Prajuru Banjar nyuratang Pediksane punika ring ilikita saha
ngelimbakang ring Peparuman Krama Banjar Adat.
ka. Risesampune sang ngaderbe Karya Resi Yadnya
masuserah ring Krama Banjar, mangdane karyane punika keambil sepuput-puput
nyane tur sang aduwe karya Rsi Yadnya kakenin tegak sangu apisan lanang istri.
da. Sinalih tunggil Krama Banjar jagi ngemargiang
Eka Jati utawi pawintenan pemangku, inggihan punika Pemangku Paibon, Pemangku
Panti, patut kesaksiang olih Prajuru Adat Banjar maka saksi utama.
Palet 3
INDIK PITRA YADNYA
Pawos 46
ha. Prade wenten sinalih tunggil Krama Banjar Keni
keduhkitan utawi seda patut:
1.
Mesadok
ring Prajuru Banjar Adat.
2.
Risampun
wenten pesadok, melarapan antuk pituduh sang sane nguwehang pedewasan saking
siwa soang-soang utawi Pemangku, ring
Prajuru Banjar Adat patut raris nyuarayang kulkul.
3.
Risampune
wenten suara kulkul, Krama Banjar sami tedun ngerawuhin sang keduhkitan, tan
kengin ngaturang penyanggra ring Krama Banjar minakadi kopi, teh, roko, jaja lan sios-siosan.
4.
Yening
wenten layon jagi ke aben/preteka,
utawi mapendem taler nyantosang pedewasan, risampun kulkul Krama Banjar
kesuwarayang patut Krama Banjar sampun magebagan nyantos layon ke aben/preteka,
utawi mapendem, wusan punika puput sampun pagebangan, kaenter olih Prajuru Adat
Banjar.
5.
Krama
Banjar kakenin Patus marupa:
ha. Beras akilo
( 1 kg )
na. Kelapa
abungkul ( 1 bt )
ca. Endog
abungkul ( 1 bt )
ra. Lan jinah
nganutin pararem Krama Banjar Adat.
Patuse puniki
kaserahang ring Prajuru Adat, Banjar utawi sang sane kasudi ring Prajuru Banjar
Adat, magenah ring Bale Banjar, sejawaning sang sane MAPENDEM ring genah
keluarga keduhkitan soang-soang.
6.
Krama
Banjar sane keduhkitan punika sesampune puput Upacara Ngaben utawi Preteka, lan
mapendem, ring tigang rahinane mangda ngaturang Pemrayascita ring Bale Banjar.
7.
Krama
Banjar Istri mekarya Upakara Pitra Yadnya magenah ring Bale Banjar Kaenter olih
Prajuru Adat Istri lan Lanang.
8.
Krama
Banjar Lanang mekarya ring genah soang-song sng sane seda, raris ngelantur
mekarya ulam Banten lan siosan kaenter olih prajuru Adat Banjar, Krama sane
polih mekarya ulam Banten puniki sang sane aderbe karya Pitra Yadnya kedadosang
ngaturang penyanggra utawi boga sematra minakadi : wedang, t eh, jaja, lan
sios-siosan, sakasidan.
9.
Sejawaning
wenten Anak Alit utawi rare sane durung maketus seda, nenten nyuwarayang Kulkul
taler nenten nganggen padewasan saking Siwa soang-soang utawi Pemangku, tur
pemargine wantah nyilid, kaluargam kemanten.
10.
Sejawaning
jagi ngambil ngaben Mabyokerti, wantah kapuput olih Pemangku utawi Siwa soang-soang indik prebeya Upakara
kewantu olih Krama Banjar Adat Rp. 2.000.000,- (kalih yuta rupiah) yan pari
indik eteh-eteh peleletan kesiageyang olih sang kaluarga kaduhkitan, inggian
punika:
ha. Jinah Bolong 500 kepeng (limang atus kepeng)
na. Wewalungan
ca. Tiuk Pengentas.
ra. Tulup sejangkepnyane.
Ka. Pengawak
Da. Eteh-eteh peleletan
11.
Yening
ngaben ngelangkungin sekadi ngaben
Biokerti inggihang punika, Ngaben Madya, Ngaben Utama, pateh taler kewantu olih
Krama Banjar Adat Rp. 2.000.000,- (kalih yuta rupiah), sejeroning kekirangan
nyane kasuserahang utawi kategen olih sang aderbe Karya Pitra Yadnya.
12.
Sejawaning
Karya Ngaben, mapreteka, mangda keiringin memargi kesetra utawi kepenganyutan
nganggen Bleganjur, Krama Banjar sane polih nabuh (megambel) dados aturang
penyanggra minakadi, wedang, t eh, jaja, lan sios-siosan, sakasidan, sesari
upakara Daksina penguntap taler sakesidan.
13.
Yan
minakadi wenten pikayun sang kaluarga sane seda rikanjekan Pebersihan utawi
Peletan jagi pacang nganggen suwaran Bleganjur, wantah kedadosang pateh sekadi
ring ajeng, nanging Upakara Daksina pangutap mesesari Rp. 25.000,- (selawe tali
rupiah).
na. Karya Banjar Wawu mewasta puput :
1.
Yaning
karya inucap Kapuputang antuk Mapendem inggih punika ngawit saking suwaran
Kulkul, Mambang, Nyiramin layon, nyantos layon kapendem.
2.
Yaning
karya inucap kapuputang antuk mekingsan digeni, sapunika telar ngaben, inggih punika ngawit saking suwaran Kulkul
mekarya upakara lan tetegep ipun, nyantos puput ring setra tur Krama Banjar
Adat nenten keaturang tegak sangu.
3.
Yening
Karya Pengabenang punika ngangge Bade Bale-bale (pecraken) pemargine pateh
sekadi ring ajeng. Krama Banjar lanang istri patut keaturang tega sangu utawi
kedadosang tawur antuk jinah inggihan
pengargan ipun manut perarem Krama Banjar Adat.
ca. Ritatkala ngemargiang Pitra Yadnya Krama
Banjar Mabusana Adat Bali tur memargi
kesetra mangda trepti utawi dabdab, nenten dados ngewentenang byota, lan ngarap
watang.
Pawos 47
ha. Rahina sane nenten kedadosang ngaben, maprateka, mapendem,
inggih punika:
1.
Rahina
Kala Gotongan
2.
Rahina
Semut Sedulur
3.
Rahina
Prewani
4.
Rahina
Purnama
5.
Rahina
Tilem
6.
Rahina
pujawali ring Khayangan Tiga.
7.
Rahina
rahinan jagat, Saraswati, Pagerwesi, Sugihan, Galungan, Kuningan, lan Pura-pura
Penyungsungan Krama Banjar Delod Pempatan utawi Peletan.
na. Sang lina sane nenten keni ala ayu pedewasan,
inggih punika : Anak Alit utawi Rare sane durung maketus, tur ri kanjekan
memargi kesetra kantun Mesangkil.
ca. Silih sinunggil yening wenten Krama Banjar
Adat Seda pastika nyaratang suwaran Kulkul Krama Banjar Adat, raris minakadi
malih tigang rahina utawi sampun Krama Banjar nanceb salon, wenten Petirtan utawi
Karya Dewa Yadnya ring Penyungsungan
Krama Banjar utawi Krama peletan,
mangdane nenten dumun nyuwarayang Kulkul Krama Banjar Adat, nyantos petirtan
utawi karya Meayu-ayu puput, mangda Krama Banjar Adat lan Krama Peletan nenten
keni kacuntakan.
Pawos 48
ha. Pradene wenten Krama Banjar keni keduhkitan
utawi seda langkung ring adiri, paumahan nyane metiosan, rahina utawi pedewasan
pemargine kasetra pateh sang keni keduhkitan sane genah paumahan nyane ring
ungkur (teben) nenten dados ngelintangin dumun sane megenah ring ajeng (luwanan) riantukan indike punika
kaucap ngelangkahin watangan utawi layon tur mamurug sima (katulah).
na. Diprade pet wenten Layon utawi watangan sane
kapendem utawi kapreteka, rahina mangkin, benjangan nyane ten kedadosang ngaben
utawi maprateka lan mapendem mangda ten kaucp mekirim wangke utawi layon,
sesampune lintang tigang rahina wawu kedadosang pamargine ke setra.
ca. Dipet sinalih tunggil Krama Banjar sane seda
jagi pacang mapendem, raris malih wenten Krama banjar sane seda jagi pacang
ngaben ring rahina sane pateh, punika tan kedadosang kewastaning lebeng kelawan matah, sinalih tunggil keungkurang,
utamang sane jagi mapendem.
Palet 4
INDIK MANUSA YADNYA
Pawos 49
ha. Manusa Yadnya inggih punika upacara darmaning
pangaskara ring manusa rikalaning nyeneng nyantos kelayu sekaran utawi seda
riwekas.
na. Upacara sekadi ring Ajeng madudonan sekadi
ring sor :
1.
Magedong
gedongan.
2.
Rikala
rare medal sejeroning garba.
3.
Kepus
udel
4.
Roras
rahin (12 hari) utawi ngelepas aon.
5.
Tutug
kambuhan abulan pitung dina (42 hari).
6.
Tigang
sasih utawi sambutan
7.
Pewetu
utawi otonan ( 6 sasih).
8.
Ngembugan
rikala tumbuh gigi.
9.
Makupak
utawi maketus gigi.
10.
Tutug
kalih utawi munggah daha.
11.
mepandes.
12.
pawiwahan
utawi madengen-dengenan.
13.
Mewinten.
ca. Upakara-upakara inucap ring ajeng manut ring
kecaping sastra agama, nista, madya lan uttama pemargine nganutin dresta miwah
sima sekadi ring Banjar Dlod Pempatan, tur tuntunan utawi padewasan saking siwa
soang-soang lan pemangku.
1.
Yening
Pawiwahan minakadi pemargi PEPADIKAN upakara Pekalamijian wantah asiki ring
Pemrajan soang-soang tan kedadosang ke Pura-pura, wantah tunasang tirta.
2.
Yening
wenten risajeroning anak ngerorod (melaibang) anak istri, patut ngemargiang
pekalemijian kekalih ring genah mondok,
ln ring soang-soang genah sane ngerorod.
Palet 5
INDIK BUTHA YADNYA
Pawos 50
ha. Butha
Yadnya inggih punika upacara – upacara pabyakala ring Pretiwi lan
Khayangan marep sarwa prani saha upacara ring Bebutan.
na. Upacara
pabyokala ring Pretiwi, Khayangan, lan Babutan kewastanin Mecaru.
ca. Pecaruan
inucap ring ajeng, nista, madya, lan uttama manut wiguna inggih punika eka
sata, pancasata, panca sanak, rsi gana, panca kelud, lan tawur.
ra. Sejawaning
ring ajeng kewentenang upacara:
1.
Majot-jotan
utawi meyadnya sesa nyabran rahina wusan meratengan.
2.
Mereresik
ring utamaning mandala Bale Banjar, lan Penyungsungan Krama Banjar Delod
Pempatan lan Krama Peletan.
Pawos 51
ha. Upacara sane kemargiang olih Krama Banjar
Delod Pempatan ring Tilem kemargiang pecaruan ring Bale Banjar wenten Ekasato (siap ukud).
na. Riang lawang soang-soang Krama Banjar mecaru
manut pituduh saking Desa Adat Lukluk.
ca. Benjanganne tanggal apisan Krama Banjar
patut ngelaksanayang Upacara Penyepian lan Beberatannyane inggih punika : Amati
Geni, Amati Karya, Amati Lelangunan, Amati Lelungan, tur sedurung rahina
Penyepian kadulurin antuk tawur kesanga lan pengerupukan, ring soang-soang
genah.
ra. Riwusan rahina Penyepian kewastanin ngembak
Geni, mapiteges Pengelukaran Yoga Semadi Ida Betara kadulurin antuk Dharma Santi Krama Banjar, puniki makacihna
pengawit Icaka Warsa Anyar.
ka. Ritatkala jagi ngewentenang Bhuta Yadnya
inggih punika Pecaruan Panca Kelud utawi sane Pinih Agungan ring natar Bale Banjar Delod Pempatan, patut
kepuput olih Resi, utawi Ida Pedanda,
sinalih tunggil sareng kalih puniki kedadosang, kewantu olih pemangku –
pemangku sane wenten ring Banjar Delod Pempatan sami.
da. Yaning jagi pacang ngaturang Pecaruan
Pancasata (siap lima) utawi sane pinih alitan, dados kapuput olih sinalih
tunggil pemangku Khayangan Tiga, yan tan prasida polih Pemangku Khayangan Tiga,
Pemangku sane wenten ring sajeroning Krama Banjar Delod Pempatan kedadosang
sami.
PANCAMA SARGAH
SUKERTA TATA PAWONGAN
Palet 1
Indik Pawiwahan
Pawos 51
(1)
Pawiwahan
inggih punika patemoning purusa predana, melarapan penunggalan kayun suka cita
kaduluring upasaksi sekala-niskala.
(2)
Pemargin
pawiwahan luire
ha. Pepadikan, kemanggalaning antuk
Darmasawaka.
na. Ngerorod, merangkat riyin wawu kekarunayang.
ca. Nyeburin utawi nyentana nyeburin
risampun kemanggala antuk upacara pamerasan.
(3)
Pidabdab
sang pacang mawiwaha patut
ha. Sampun manggeh daha-teruna.
na. Sangkaning pada lila utawi tresna asih
(tan kepaksa)
ca. kemargiang sudi wadani prade pengambilan
sewos Agama.
(4)
Pemargin
pawiwahan mangda nganutin Undang-Undang Perkawinan saking Guru Wisesa
(Undang-Undang Perkawinan Tahun 1974).
Pawos 52
(1)
Pawiwahan
sane kepatutang ring Banjar sekadi ring sor :
ha. Sampun kemargiang pekalan-kalan utawi
pesakapan kesaksinin antuk tri upa saksi inggih punika manusa saksi, bhuta
saksi, lan dewa saksi.
na. Pawiwahan sane tan patut kadi ring sor
:
(2)
Pawiwahan
sane tan patut kadi ring sor:
ha. Natab upakara saking kepaksa.
na. Sinalih tunggil tan rawuh miwah tan wenten ilikita.
ca. nenten wenten saksi miwah ilikita.
Pawos 53
Tata caraning perabian:
(1)
Sapa
sira ugi pacang ngewangun pakulawargan patut mesadok ring prajuru, selanturnya
prajuru maritatasang, manut tan manut indik alakirabi.
(2)
Pemargian
pepadikan anut dudonan:
ha. Pakrunan jantos ping tiga, saha
soang-soang melarapan:
1.
Kapertama
antuk sedah woh (Pasadok saking kuluwarga purusa).
2.
Kaping
kalih antuk sedah woh ring sajeng
(Madarma Suwaka).
3.
Kaping
tiga antuk tipat bantal kebawos pemuput pepadikan (ngambil anten istri) utawi
makta pejati lan mapamit ring kamimitan.
na. Risampun mepragat raris sang istri keajak budal ring pakubon sang lanang
saha kelanturang antuk pabyakala.
ca. Mangda pragat tumus sekala-niskala,
raris kulawarga purusa makta pejati ring merajan wadone.
(3)
Prade
ngerorod / merangkat patut:
ha. Reraman lanange ngewentenang
pengelukuan/pejati antuk duta saksi paling kedik 2 (kalih) diri sane kesaksinin
olih Prajuru Dinas lan Banjar Adat.
na. Genah antene tan kengin ring pakubon
sang lanang sedereng mebyakala.
(4)
Sajeroning
pakrunan/pengelukuan patut :
ha. Kemanggala saking rerama purusa antuk
geng pengampura majeng ring rerama wadone.
na. Kaingkupan bawos indik-indik pakidih
utawi pelegayan arep ring darmasuwaka sang ngidih saha dewasa pekrabkambeyane
wekas.
ca. Kacihnayang indik kapurusa utawi prade
sentana rajeg kajejerang kapatutang ngidih anak lanang sane kebawos pawiwahan
nyeburin tur risampun sulur pamerasan kategepin kemanggehang sentana nyeburin.
ra. Prade tan katerima pangelukuan pejati,
kengin pakrunan punika kemargiang jantos ping tiga.
ka. Madasar antuk manah ening nirmala
(ikhlas) ring pemargin merabian nyeburin, saking lanangnyane (meraga pradana)
lan instrinyane (meraga purusa) sareng kalih, tur keingkupin saking sameton kulawarga
istri (meraga purusa) taler mangda kejangkepan antuk ilikita pastika, tur
kesaksinin olih Prajuru Banjar Adat lan Dinas.
da. Sang lanang (meraga pradana) tan kapatutan
alakirabi malih, taler pet mapikayun merabian malih santukan bekung utawi sane
sewosan instrinyane, mangda polih paingkupan saking istrinyane, kulawarga
meraga purusa, taler indik pahpahan warios lan sane siwosan ritatkala sang
merabian meduwe sentana.
(5) Pekrabkambean
mapiteges upacara galang apadang (puput) mapikuren dwaning sampun sekadi
dudonannyane manut sastra agama lan dresta.
Palet 2
Indik Nyapian
Pawos 54
(1)
Pawiwahan
prasida kawusang melarapan antuk palas merabian utawi kepademan.
(2)
Wusan
mapikuren riantukan silih sinunggil lina mapiteges balu, mekadi balu
lanang/istri.
(3)
Palas
merabian inggih punika sangkani mawiwit wicara.
(4)
Sang
palas merabian patut matur supeksa pailikitan riyin ring sang rumawos
(Pengadilan Negeri) wastu tinas apadang pemutuse kebawos nyapian, wawu Prajuru
Banjar nyiarang ring paruman krama Banjar tur sang nyapian ngaturan darmasuwaka
ring paruman Banjar, ngaturan guru
piduka ring Parahyangan Banjar lan nyangu Banjar mapengarga kalih
kilogram beras rikala punika soang-soang saking akeh krama.
Pawos 55
(1)
Tata
cara palas merabian sekadi ring sor :
ha. Nawur prebiya upasaksi sinalih tunggil sami
matenga.
na. pangunakayan polih pahan pada;
ca. pabekel, tatadan soang-soang kekuasang
niri-niri, sakewanten indik warisan kekuasang antuk purusa.
ra. Ngawuruhin miwah ngupajiwan
pratisentana manut swadarmaning guru rupaka (purusa).
ka.
Mapamit saking merajan sang
lanang.
da. Nawur danda manut sekadi pawos 49,
ayat 4.
(2)
Prade
riwekas sang palas kacihna adung malih patut :
ha. Ngemargiang pawiwahan malih,
na. Kedanda nikel kalih saking palase.
ca. Matur piuning ring Parahyangan Banjar.
Pawos 56
(1)
Sang
balu kebinayang dados:
ha. Balu luh wit sentana 9sentana rajeg) miwah balu luh boya
sentana,
na. Balu muani kepurusa (wit sentana) miwah balu
muani nyeburin (boye sentana).
(2)
Swadharmaning
balu inucap patut :
ha. Ngemanggehang patibrata tan patut ngamargiang parradara/drati
krama.
na. Nguwasayang waris gunakaya, tan dados
ngadol, ngadeang, makidihang lan siosan punika, sejawaning kebebasang saking
pianak utawi kulawarga pinih tampek saking rabine prade okane kantun alit-alit.
ca. Kengin ngidih sentana prade wenten
kecumpuin antuk kulawarga sinanggeh kepurusa utawi semeton purusa/tunggal
sanggah.
ra. Kawenangang mawiwaha malih, prade
wenten kecumpuang saking kulawarga utawi semeton purusa.
(3)
Balu
kaucap tan pageh sekadi ring sor:
ha. Drati krama utawi paradara.
na. Matilar saking pakubon tan pesadok jantos 6 (enam) sasih.
ca. Lempas ring swadarma sewosan tur tan
prasida ngesehin solah maprewerti marep ring pituduh kulawarga purusa.
Palet 3
Indik Sentana
Pawos 57
(1)
Sentana
wenten kalih pawos, sane keucap pratisentana miwah sentana peperasan.
(2)
Pratisentana
inggih punika sentana sane metu saking pawiwahan.
(3)
Prade
pawiwahan tan ngewetuang sentana kengin ngidih sentana antuk upasaksi sekala
niskala sane kewastanin sentana peperasan.
(4)
Prade
pawiwahan tan manut drestaning alakirabi ngewetuang sentana, mangda tan kantun
kewastanin sentana babinjat utawi astra, patut kemanggala antuk pangaskara
utawi sesayut penyampi.
(5)
Sang
sane kearsayang sentana rajeg
(nyeburin) inucap mangda mawit inggih punika:
ha. Pratisentana wadon tugngal utawi silih
sinunggil pratisentana wadon yaning makesami pratisentana wadon.
na. Sampun kemanggehang dados pratisentana
(purusa).
ca. pawiwahan nyeburin, keutamayang antuk jadma sane meagama Hindu utawi jdma
sane meagama siosan sane sampun ngelaksanayang pamarisudha raga utawi sudi
wedani.
ra. Sapasira ugi krama sane ngemanggehang sentana rajeg
(nyeburin) atut mapisadok
sanistane asasih sedurung paperasan
majeng ring prajuru Banjar Adat lan Dinas, tur Kelihan Banjar patut digelis
netesin, nyiarang ring krama Banjar saha ngicenin pamutus nepek ring catur
dresta miwah pararem saking krama Banjar.
Pawos 58
(1)
Ngemanggehang
sentana manut dudonan patut makacihna arta berana pemerasan sane kesaksiang
sekala niskala, olih kulawarga, Prajuru Adat lan Dinas.
(2)
Sapa
sira ugi krama pacang ngidih sentana, patut mesadok ring Kelihan Banjar Adat
lan Dinas asasih sedereng pemerasan.
(3)
Kelihan
Banjar nyiaran ring krama sewidangan Banjar, sapa sira ugi rumasa tan lila mangda nguningang mesengker
kalih wuku sedurung pemerasan, majeng ring
Kelihan Banjar Adat lan Dinas.
(4)
Prajuru
/ dulu Banjar digelis mawosin saha ngicenin pemutus nepek catur dresta miwah
pararem.
(5)
Prade
dudonan peperasan tan manut kecaping ring ajeng, prajuru/dulu Banjar wenang
ngandegang sang pacang mekarya pamerasan, saha ngicenin pemutus, mangda
kepuputang riyin bebawosan, dudonan utawi wicarane.
Pawos 59
(1)
Peperasan
sane kepatutan ring Banjar risampun makacihna :
ha. Widhi widana pemerasan.
na. Kesaksinin
antuk prajuru Banjar lan Dinas sane makelingang utawi ngailikitayang.
ca. Kesiarang ring wewidangan Banjar.
(2)
Sane
kepatutan peras angge sentana kadi ring sor :
ha. Jadma meagama Hindu,
na. Kulawarga saking purusa (anak saking semeton purusa).
ca. Kautamayang saking kulawarga waris kapurusa.
ra. Sinalih tunggil mawiwit saking
kulawarga tunggal sanggah utawi merajan, paibon lan dadia.
ka. Prade ha
& ra tan wenten kengin
kangkat saking wadon (istri), yaning taler tan wenten, wawu sekama-kama (sekita
kayun), nanging polih keingkupang
saking kulawarga semeton purusa utawi tunggal merajan, tur kejangkepang
antuk silsilah lan ilikita pastika.
(3)
Kengin
ngangkat sentana langkungan ring adiri, lanang wiadin wadon.
Palet 4
Indik Warisan
Pawos 60
(1) Warisan
inggih punika arta berana, ayah-ayahan saha ngelanturang lan ngajegang patitis
luluhur mangda prasida ngulati sukerta sekala-niskala majeng ring warisnya.
(2)
Sane
kebawos warisan luire :
ha. Druwe
tengah, makadi tegal, sawah, pekarangan paumahan, sanggah/merajan, pusaka lan sane sewosan.
na. Pangunakayan,
tadtadan / jiwa dana, lan hutang piutang.
(3)
Wawu
kengin kebawos warisan prade wenten:
ha. Sang ngawarisang
na. Katurunan (ahli waris)
ca. Arta berana, tetegenan (ayah-ayahan) makacihna warisan.
Pawos 61
(1)
Ahli
waris, luire :
ha. Pratisentana purusa,
na. Pratisentana (sentana
rajeg).
ca. Sentana peperasan lanang/wadon
(2)
Prade
tan wenten sekadi ring ajeng, kang sinanggah ahli waris:
ha. Turunan
purusa leluhur ngunggahang minakadi rerama lanang, pekak selanturnya, rerama
misan, mindon.
na. turunan
purusa waris kesamping minakadi kaponakan, kaponakan di misan miwah kaponakan
di mindon.
(3)
Swadarmaning
hali waris patut :
ha. Nerima saha nguwasayang tetamian
pahpahan leluhurannya, minakadi ngerempon sanggah / merajan, pura saha
pengupakaranya miwah ayah-ayahan pewaris.
na. Ngabenang pewaris saha ngelanturang
upacara-upacara pitra yadnya, Dewa Yadnya lan menyamabraya.
ca. nawurin hutang-hutang pewaris manut
pengilikita pastika.
Pawos 62
Mungguwing waris kewaris
ring Banjar Adat Delod Pempatan Lukluk.
(1) risampung
kelaksanayang pitra yadnya lan hutang-hutang pewaris buntas ketawur, wawu
warisan dados kepah.
(2) Para
ahli waris sami polih pahpahan sangkaning mangunakaya sajawaning karang/tegal/sawah
kaemong olih soang-soang ahli waris sesampun keepah tur asiki pahan mangda
kedadosan catu ring sanggah / mrajan.
(3)
Sinalih
runggil ahli waris kengin tan polih pahan prade:
Ha. Nilar kawitan lan swadarmaning Agama Hindu utawi nyama braya.
na. Alpaka guru rupaka.
ca. Sentana rajeg kesah alakirabi utawi
pratisentana nyeburin soang-soang kebawos ninggal kedaton.
(4)
Boya
ahli waris, kengin muponin hasil luire:
ha. Sentaha luh, selami durung kesah lakirabi / mawiwaha.
Na. Balu luh wiadin muani nyeburin (soang-soang boya sentana).
(5) Pewaris
kengin meweweh rikala meurip pinaka jiwa dana, tadtadan/bekel, makacihna
paweweh tetap ring oka sane kesah alakirabi / mawiwaha.
Pawos 63
(1)
Prade
sajeroning kulawarga wenten ahli waris langkungan ring adiri patut :
ha. Kawentenang paingkupang indik pahpahan
waris inucap ring waris.
na. Yang tan prasida, ketunasang tatimbang ring
prajuru Banjar.
ca. Prade taler tan wenten cumpu ring
panepas prajuru, patut kaduluran majeng ring Prajuru Desa Adat, prade taler tan
kacumpuin, kengin katunasang ring Sang rumawos ( Pengadilan Negeri).
(2)
Prade
karang inucap keputungan, patut prajuru nibakang ring:
ha. Sang sinanggeh ahli waris manut pawos 56.
na. Sang kengin
anggen sentana manut pawos 54.
ca. prade taler tan wenten cumpu ring
panepas kerta Banjar kengin, ketunasang ring sang Rumawos (Pengadilan Negeri).
SAT SARGAH
WICARA LAN PAMIDANDA
Palet 1
Indik Wicara
Pawos 64
(1)
Sane
wenang mawosin minakadi mutusang wicara ring Banjar inggih punika:
ha. Kelihan Banjar Adat lan Dinas, pradena
sang mawicara sami-sami saking panunggalan banjar.
na. Kelihn Desa Adat, Kelihan Banjar Adat
lan Dinas, ritatkala sang mawicara saking Banjar sewosan ring wewidangan Desa
Adat Lukluk.
(2)
Tata
dudonan mawosin saha muputang wicara Banjar kadi ring sor:
ha. Kaping ajeng kabawosin antuk kelihan banjar.
na. Tan cumpu ring panepas kelihan banjar katunasang ring
penglingsir banjar.
ca. Penglingsir banjar/kera Banbjar tan
kacumponin ketedunan ring paruman Banjar.
ra. Paruman Banjar tan kecumponin
kengin nunasang ring Kelihan Desa Adat.
ka. Kelihan Desa Adat tan prasida muputang katincepang malih ring
panglingsir sinanggeh kerta Desa,
da. Prade taler pematut penglingsir Desa
tan kacumponin katunasang ring paruman Desa, sinanggeh wasananing pemutus ring
Desa.
(3)
Sahanan
wicara mawiwit kacurahan sakaluire sinanggeh nungkasang daging Awig-awig,
pararem kaingkupan saking paruman krama Banjar, patut digelis mawosan tan nyantos pisadok saking krama.
(4) Panepasan
wicara patut pastika nyantenan iwang patut melarapan Tri Premana (saksi,
likita, lan bukti) miwah tan lempas ring Catur Dresta.
Palet 2
Indik Pamidanda
Pawos 65
ha. Banjar wenang niwakang pamidanda ring krama Banjar sane sisip.
na. Paniwak inucap kalaksanayang olih Kelihan Banjar.
ca. Bacakan pamidanda luwire :
1)
Ayahan
panukan kasisipan (dedosan) ageng ipun manut pararem.
2)
Danda
arta (danda dosa saha panikel-panikelnya, miwah panikel-panikel urunan ) ageng
lan panikelnya manut pararem krama.
3)
Danda
upakara pangaskara.
4)
Kanorayang
utawi kawusang makrama banjar.
ra. Pamidanda sane katiwakang patut mesor singgih manut ring
kasisipan ipun.
ka. Jinah utawi raja brana pamidanda ngaranjing dados druwen
banjar.
da. Pamidanda inucap ring ajeng kengin tuntas risampun sang
kekenenin.
1)
Nunas
geng pengampura ring krama banjar ri antukan nyuaka pasubaya pecak
2)
Naur
pangaskara, jinah utawi arta brana ring Paruman Banjar.
ta. Ritepengan niwakang pamidanda prajuru Banjar
mangda sedurunge mawosan ring krama keni danda, indik sane mawinan tungkas
wiadin tiwal ring daging Awig-awig lan pararem Banjar.
SAPTAMAS SARGAH
NGUWAH – NGUWUHIN AWIG-AWIG
Pawos 66
Nguwah-nguwuhin Awig-awig
banjar waru kengin kamargiang majalaran antuk pikarsa saking kalih pah tiga
krama banjar ngarep lan tan ngarep maka sami taler madulurin kasumanggeman Paruman Banjar sane karawuhin saking kirang
nyane kalih pah tiga krama ngarep lan tan ngarep sami.
Pawos 67
Sahananing intik napi sane
durung munggah kasurat sajeroning daging Awig-awig puniki kangkat kamargiang
utari kalaksanayang madasar antuk pasuran, sima lan dresta saha pawewehnyane.
ASTAMAS SARGAH
SAMAPTA UTAWI PAMUPUT
Pawos 68
ha. Awig-awig puniki duk mawasta Anggaran Dasar
lan Anggaran Rumah Tangga sampun kasumanggemang tur kasungkemin olih Krama
Banjar duk paruman Krama Banjar ring rahina.
na.Sang ngalingga tangani Awig-awig puniki inggih
punika Prajuru Banjar Adat Dlodpempatan, Desa Lukluk, Kecamatan Mengwi,
Kabupaten Badung.
ca. Awig-awig puniki kasurat utawi kesampurnayang
malih saking perarem, saha sane sampun memargi ring wewidangan Banjar
Dlodpempatan lan Catur Dresta tur
sampun kasumanggemang olih krama banjar sami duk paruman ring rahina…
Om
Desa Suksma Parama Achintya Ya Nama Swaha
Om
Shantih, Shantih, Santih, Om.